مقایسه مشخصات هندسی جاده‌های حوزه آبخیز جنگلی چهل‌چای با استانداردهای هندسی جاده‌های روستایی به لحاظ میزان تولید رواناب

سابقه و هدف: جاده‌ها بیش‌ترین تغییرات انسانی را در داخل حوزه‌های آبخیز به وجود می‌آورند و یکی از عوامل شروع رواناب محسوب می‌شوند. در مناطق کوهستانی شبکه جاده، با وجود سطح کم نسبت به سطح کل منطقه تاثیر زیادی را بر هیدرولوژی منطقه می‌گذارد. این مطالعه به منظور مقایسه‌ مشخصات هندسی جاده‌های حوزه آبخیز چهل‌چای با استانداردهای جاده‌های روستایی و محاسبه رواناب ناشی از این جاده‌ها در دو حالت استاندارد وموجود انجام گرفته است.مواد و روش‌ها: نقشه شبکه جاده‌های موجود در حوزه آبخیز چهل‌چای با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 25000/1 سازمان نقشه برداری، تصاویر ماهواره‌ای و برداشت زمینی توسط GPS تهیه شد. سپس مشخصات فنی جاده نظیر عرض بستر، عرض ماشین‌رو، عرض شانه ‌خاک‌برداری و خاک‌ریزی، طول و شیب دامنه خاک‌برداری و خاک‌ریزی، شیب طولی، عمق و جوی کناری جاده‌‌ها ثبت گردیده و با استفاده از آزمون One Sample t-Test در برنامه SPSS با استانداردها مقایسه گردید. در مرحله بعد چند مقطع عرضی جاده‌ها در حالت موجود و استاندارد در برنامه Civil 3D رسم و با هم مقایسه گردید. در نهایت میزان رواناب ناشی از جاده‌ها با استفاده پارامترهای طول و عرض جاده، میزان بارندگی و ضریب رواناب بر حسب مترمکعب در سال، برای کل جاده‌های موجود محاسبه و مقایسه گردید. یافته‌ها: در منطقه مورد مطالعه 07/337 کیلومتر جاده، با تراکم 12/13 متر در هکتار جاده وجود دارد. نتایج به دست آمده نشان داد شیب طولی و شیب دامنه خاک‌‌برداری، برای کلاسه ارتفاعی بیشتر از 6 متر در جاده‌های آسفالت با استانداردها اختلاف معنی‌داری ندارند و در بقیه موارد اختلاف‌ها معنی‌دار است. در جاده‌های شوسه، عرض شانه‌خاک‌برداری و خاک‌ریزی، شیب طولی و دامنه خاک‌برداری برای کلاسه ارتفاع بیش از 6 متر اختلاف معنی‌داری با استانداردها دارند. شیب طولی و شیب دامنه خاک‌برداری کلاسه ارتفاعی بالای 6 متر جاده‌های خاکی با استانداردها دارای اختلاف معنی‌دار را نمی‌باشد. نتایج به دست آمده نشان داد که میزان افزایش روان آب در وضعیت موجود نسبت به حالت استاندارد در جاده‌های آسفالت، شوسه، خاکی و کل جاده‌ها به ترتیب 06/43، 02/39، 42/ 33 و26/39 درصد درسال می‌باشد.نتیجه‌گیری کلی: تفاوت وضعیت موجود جاده‌ها با استانداردهای ساخت آنها اگر فقط توسط علم آمار و معنی‌دار بودن یا نبودن تفاوت‌ها بیان شود، به‌طور موثر نمی‌تواند متخصصین امر را متوجه اثرات عدم رعایت این استانداردها نماید. همچنین تفاوت بین وضعیت هندسی موجود و استانداردها نشان داد که در زمان ساخت می‌توان اثرات جانبی ناشی از ساخت جاده را کاهش داد. لذا نتایج این تحقیق میزان رواناب در جاده‌های موجود و افزایش 39 درصدی آن نسبت به حالت استاندارد را به‌دلیل عدم توجه به اصول جاده‌سازی نشان داد. دست‌آورد این پژوهش نشان داد برآورد میزان روان آب ناشی از جاده‌ها معیاری موثر برای شناخت اثرات جانبی ساخت غیر اصولی جاده‌ها می‌باشد. واژه‌های کلیدی:جاده، مشخصات هندسی، رواناب ، حوزه آبخیز چهل‌چای.